Orhan Veli ve Arkadaşlarının Edebiyat Dünyasına Armağanı: YAPRAK DERGİSİ

SAHAFLARDA KALANLAR
4 Eylül 2023

Türkiye’de çok partili sisteme geçiş döneminde özellikle 1949-1950’lerde seçimler nedeniyle siyasi rekabet artar, düşünce ayrılıkları ortaya çıkar, laiklik-muhafazakarlık, ilericilik-gericilik, halkçılık-milliyetçilik, devletçilik-liberalizm kavgaları başlar.

1948 yılının sonlarında Ankara’da Barış Derneği Genel Başkanı, Yazar ve Büyükelçi Mahmut Dikerdem’in evinde yapılan aralarında Orhan Veli, Oktay Rıfat, Melih Cevdet’in de bulunduğu bir arkadaş toplantısında dergi çıkarma düşüncesi ortaya atılır.  Derginin “fikir” dergisi olarak çıkmasının geniş bir kitleye ulaşmasını engelleyeceği, baskılara yol açacağı kaygısıyla “fikir ve sanat gazetesi” olarak duyurulmasını uygun görürler. Edebiyat, derginin okunup yaygınlaşmasını sağlayacaktır. 

Derginin ilk sayısının masrafları Mahmut Dikerdem tarafından karşılanır. Dikerdem, 15 kuruşa satılan dergi için 500 lira verir. İlk sayı 1 Ocak 1949’da yayımlanır. Derginin bir sayfa olma önerisi Sabahattin Eyuboğlu’ndan gelir, daha çok ekonomik nedenlerle bu öneri benimsenir.  Dergi, arkalı önlü bir yapraktan oluştuğu için “Yaprak” olarak adlandırılır. İlk sayı Alışveriş şiiriyle başlar.  Sabahattin Eyuboğlu’nun “Edebiyat verir yalın söz alırız / Şarkı verir türkü alırız” dizelerine herkes bir şeyler ekler. “Meta verir fizik alırız” dizesini Nusret Hızır; “Salon verir sokak alırız” dizesini Mahmut Dikerdem söyler. Bu dizelerle yazar ve okur arasında sanatta, toplumsal ve siyasi yaşamda düşünce alışverişini önemsediklerini, okurun beklentilerini karşılamaya çalışacaklarını vadederler. 

İlk sayıyı on beş günde bir yeni sayılar izler. Derginin masraflarını Mahmut Dikerdem karşılasa da derginin sahibi ve yazı işleri müdürü Orhan Veli’dir. Bu nedenle zaman zaman ortaya çıkan para sorunlarıyla başetmek Orhan Veli’ye düşer, kimi paltosunu kimi Abidin Dino’nun kendisine armağan ettiği resimleri satmak zorunda kalır. Yaprak, 1 Haziran 1950’ye kadar 28 sayı yayımlanır.

Yaprak dergisinde dönemin önemli eleştirmenlerinin, yazarlarının, şairlerinin, ressamlarının (Orhan Veli, Melih Cevdet, Oktay Rıfat, Bedri Rahmi, Ahmet Muhip, Cahit Sıtkı, Fazıl Hüsnü, Cahit Külebi, Necati Cumalı, Ceyhun Atuf Kansu, Metin Eloğlu, Ziya Osman Saba, Fikret Mualla, Abidin Dino, Turgut Zaim, Eşref Üren, Arif Kaptan, Mahmut Dikerdem (M. Fırtına adıyla), Sait Faik, Orhan Kemal, Sabahattin Eyüpoğlu, Erol Güney…) yazıları yer alır. Bu; laikliğe önem veren, gerçekçi sanattan yana, halkçılığı savunan, hümanist yazarlardan oluşan bir kadrodur.

Grev hakkı isteyen işçilere,  orduyu ayaklanmaya kışkırttığı gerekçesiyle hapis cezasına çarptırılan Nazım Hikmet’in açlık grevine  destek verdikleri için  komünistlik ve “yabancı ülkelerde memleket aleyhinde yapılan menfi propagandalara alet olmakla” suçlanan Yaprak dergisinin satışı engellenmeye çalışılır.  Dergiler, gazete bayilerinde rafa çıkarılmadan, paketler açılmadan geri gönderilir.

Yaprak dergisi kapandıktan kısa bir süre sonra Orhan Veli yaşamını yitirir. Onun anısına 1 Şubat 1951’de arkadaşları tarafından Son Yaprak çıkarılır. 

Yaprak’ın 40. yılında Akgün Akova ve Sunay Akın Yeni Yaprak’ı,  45. yılında Ali Sarıkaya, Amerika’da Bir Gıdım Yaprak’ı çıkarırken 50. yılında da M. Şeref Özsoy düzenSİZ Yaprak’ı çıkarır.

TÜSTAV’ın (Türkiye Sosyal Araştırma Vakfı),  Yaprak dergisinin bütün sayılarını çevrimiçi ortama taşımasıyla dergi, somut varlığıyla sahaflarda kalsa da sanal dünyada yaşamayı sürdürür. 

Kaynaklar

Burcu Çulhaoğlu, Bir “Garip” Demokratikleşme: Demokrasiye Geçiş Döneminde İleri Ve Geri Kavramlarının Kurgulanışı Ve Orhan Veli’nin Yaprak Dergisi (1 Ocak 1949 – 15 Haziran 1950) 
Genç Araştırmacılar Tartışıyor, Siyasi İlimler Türk Derneği VIII. Lisansüstü Konferansı Bildirileri Seçkisi, Okan Üniversitesi Yayınları 26, Ocak 2014.

M. Şeref Özsoy, Türk Dergiciliğinde Önemli Bir Durak: Yaprak
https://fikirturu.com

https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprak_(dergi)