6 Mart 2024
AKIN ERSÖZ
“Düşünüyorum: Acaba Samsun’da bir kültür ve sanat dergisi çıkarabilir miyiz?
Kiminle sohbet etsem herkes bu boşluktan şikayetçi. Hatta kırgın ve öfkeli. Ortak bir arzuyu dile getirememenin sancısı içinde. İşi becerememenin üzüntüsü içinde.
Neden olmasın, diyorum. “Bir işe başlamak yarı yarıya bitirmektir.” Kaybedecek ne var? Haydi öyleyse!
(…)
Dergimizde genç kuşaklara yer vermeye çalışacağız. Onlara okul olmak istiyoruz. Büyük ustaların, şair ve yazarların yolundan yürüyerek ülkemizin kültür ve sanat denizine bir damla da biz katkıda bulunacağız. Demokratik, laik, çağdaş görüşlere ve her türlü yeniliğe açık olacağız. ”1
Bu ifadeler Kuzeysu Kültür ve Sanat Dergisi’nin Mayıs 1990’da yayınlanan ilk sayısında yazı işleri müdürü Metin Kökten’in “Kuzeysu Çıkarken” başlıklı yazısında yer alır.
Yine aynı yazıda Metin Kökten, derginin amacı ve ilkelerinin yanı sıra Samsun’daki dergicilikten söz eder. Kentin ilk kültür-sanat dergisi olan Çaltı’yı anlatır.
“Burada üzerinde durulması gereken en önemli ayrıntılardan birisi de Samsun’da bir kültür ve sanat dergisi boşluğunun oluşudur. Yaptığımız incelemede gördük ki bundan 25 yıl önce -1965’lerde- eczacı Oğuz Bey, öğretmen yazar Hasan Kıyafet vd. daha çok siyasi ağırlıklı Çaltı isminde bir dergi çıkarmışlardır. Çaltı’yı saymazsak Samsun’da Cumhuriyet tarihinde bağımsız bir kültür ve sanat dergisi çıkmamıştır. Bu alanda ilk olmanın onurunu taşımak, ne büyük mutluluk!” 2
Dergi Türk ulusu ve Samsun için önemli bir ayda, mayıs ayında filizlenir. Bu rastlantı değildir. Okuyan, yazan gençlere onlara armağan edilmiş bir bayramın olduğu ayda ulaşmak, onların ürünlerine sayfalarda yer açmak hedeflenmektedir. Mayıs 1990’da okurla buluşan Kuzeysu, gelenekselleşen 19 Mayıs Etkinliklerinde bu satırların yazarının da aralarında bulunduğu kurucular tarafından halka dağıtıldı. Alınan olumlu ve coşku dolu tepkiler dört yıl sürecek kültür ve sanat serüvenine hız kazandırdı.
Samsun, Karadeniz’in hem nüfus yoğunluğu hem de kentleşme açısından en büyük kentidir. Orta Karadeniz’de bereketli iki ovası Bafra ve Çarşamba arasında yer almanın yanı sıra Doğu Karadeniz kentlerini Orta Anadolu’ya, Ankara’ya ve Marmara Bölgesi’ne, İstanbul’a bağlayan tek geçiş yoludur.
Türkiye’nin kuzeyindeki bu kent, en önemli tarihi özelliğini Atatürk’ün Kurtuluş hareketine buradan başlamasından alır. Cumhuriyet öncesi küçük bir sahil kenti olan Samsun, Cumhuriyet ile birlikte büyük ve kozmopolit yapıya bürünür. Değişik etnik kimliklerin göçlerle yerleştiği Samsun, bir Samsun kültürü gösteremez. Belki de bu nedenle rahmetli Metin Kökten’in yazısında belirttiği gibi 1965’lerde çıkan Çaltı dışında Samsun’da 1990’lara kadar bir kültür ve sanat dergisi çıkmamıştır.
Metin Kökten “Kuzeysu Çıkarken” başlıklı yazısında Kuzeysu adının nasıl konduğunun, neden dergiye Kuzeysu dendiğinin üzerinde durmaz. Gazete ve dergilerin ilk sayılarında genellikle adla ilgili açıklamalar yapılagelse de Metin Kökten ya unuttuğu için ya da derginin adından çok içeriğinden söz etmek amacıyla derginin adıyla ilgili bilgi vermez.
Kuzeysu adı, Metin Kökten ve dergi kurucularının yaptığı toplantılarda oluşmuştur. Samsun’u Türkiye’nin kuzeyinde olması nedeniyle kuzey sözcüğü; Karadeniz’i de su sözcüğü simgelemiştir. Böylece Kuzeysu bileşik sözcüğü dergiye ad olmuştur.
Her türlü ürünün geniş halk kitlelerine ulaşması ya reklam yoluyla ya da o ürünle daha önce tanışan insanların önerileriyle mümkün olur. Bu ürün, bir kitle iletişim aracı olan dergi olunca ikinci yol geçerlidir. Çünkü kültür ve sanat çabaları yeterince desteklenmediği için reklamdan çok tanıtım yazılarının önemi ortaya çıkmaktadır.
Kuzeysu, dört yıl süren yayın hayatı boyunca reklam almamıştır. Yazı işleri müdürü Metin Kökten’in, birkaç kurucu üyenin ve okurlarının katkılarıyla ayakta kalmıştır.
Derginin yayınlanacağı ilk kez 12 Nisan 1990 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde haber olarak verilir.“ Samsun’da Kuzeysu adı altında sanat ve edebiyat ağırlıklı bir dergi aylık olarak mayıs ayında yayın hayatına atılacak.” 3
Şair Ahmet Özer’in Mayıs 1990 tarihinde Trabzon’da yayımlanan Kuzey Haber Gazetesi’nde çıkan yazısı da bir Kuzeysu yazısıdır. Samsun’da kültür ve sanat dergisi çıkmasının mutluluğunu dile getiren Ahmet Özer, ilk sayıyı da kapsamlı bir biçimde inceler.
Samsun’un yıllardır bir kültür ve sanat dergisinden yoksun oluşundan söz eden yazar, Kuzeysu’nun bu boşluğu dolduracağına inandığını söyler. Ayrıca dergi çıkarmanın cesaret işi olduğunu ve bu işe soyunanların desteklenmesi gerektiğini belirtir.
Trabzon, Kıyı Kültür ve Sanat Dergisi ile yerel gazeteleriyle, önemli bir kültür ve sanat kentidir. Şair Ahmet Özer’in yazısı ve derginin adresinin duyurulması Kuzeysu için önemli bir katkı olmuştur. Hem yeni abonelerle dergiye ekonomik girdi sağlanırken hem de yazan, üreten gençler gönderdikleri öyküleriyle, şiirleriyle dergiyi edebi anlamda beslemiştir.
Anadolu’da yayımlanan dergilerin İstanbul gazetelerine ve dergilerine seslerini duyurmaları güçtür. Bu güçlüğü dile getirmek için Kuzeysu’nun adını vermeden bu alandaki en eski ve en önemli kitap eki, Cumhuriyet Kitap’a bir mektup yazdım. 5 Ekim 1990 tarihli sayıda yayımlandı.
“… Kültür-sanat dergilerinin, özellikle taşradaki amatör dergilerinin yaşaması Cumhuriyet gibi okumaya yazmaya değer veren yayın organlarının katkılarıyla mümkün oluyor. Çeşitli nedenlerle ürünlerini kitaplaştıramayan nice insan, taşra dergilerinden seslerini duyurmaya çalışırken suskun kalmamanız gerekiyor.
Her ne kadar Kültür Servisi kaynaklı haberler çıksa da Cumhuriyet Kitap’ın bu görevi üstlenmesi daha çok ses getirecektir. Büyük sermaye gruplarının çıkardığı kültür sanat dergilerinin bile yaşamakta güçlük çektiği bir ortamda amatör taşra dergilerinin yaşaması sizlerin elinde. ” 4
Yaklaşık beş on gün sonra yazımın altında çıkan adresime onlarca mektup geldi. Amatör şair ve yazarlar hem dergiye abone olmak hem de ürünlerini yayınlatmak istiyorlardı. Yazıda bir dergi adı vermememe karşın nice ürünün gönderilmesine kurucu arkadaşlarla çok şaşırdık. Göndericilerin büyük bir kısmının İstanbul, Ankara, İzmir gibi kentlerden oluşu da düşündürücüydü. Bugün çalışmalarını kitaplaştıran nice şairin ve yazarın, o zaman Kuzeysu’ya ürünlerini göndermiş olmaları bile derginin işlevini yeterince yerine getirdiğini ortaya koyuyor.
Amatör dergiler, genellikle İstanbul dergilerinde ürünlerini yayınlayamayan kişilerin sesi olmak için yola çıkar. Bu düşünce nice şair ve yazar adayının ilgisini çekecek bir özelliktir. Çünkü İstanbul’da çıkan büyük medya kuruluşlarının dergilerinde aynı imzaları aynı sütunlarla hemen her sayı görürüz. İster istemez Kuzeysu gibi taşra dergileri de amatörlerin çekim noktası olmaktadır.
Kuzeysu, farklı imzalara sayfalarında yer vermeyi büyük oranda başarmıştır. Edebiyata, sanata ilgili amatörlerin gençlerin yanı sıra edebiyatın, sanatın bilimsel boyutu da dergilerde yer bulmuştur. Samsun 19 Mayıs Üniversitesindeki akademik çevre, değişik bölümlerdeki öğretim görevlileriyle Kuzeysu’da çalışmalarını yayınlamıştır. O zaman Eğitim Fakültesi bünyesinde yer alan Türk Dili ve Edebiyatı, Resim, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümleri öğretim görevlilerinin yazılarıyla katkıları, Kuzeysu’nun akademik çevrede de kabul gördüğünü gösterir.
“Abone olduğum dergilerin bir-iki sayı sonra kapanmasından ya da sürekli gecikmesinden bıktım. Kuzeysu, her ayın ilk haftası okuruyla buluşacak.” diyen Metin Kökten’i hiç yanıltmadı Kuzeysu. Okurlar dört yıl boyunca her ayın ilk günlerinde Kuzeysu’yu posta kutularından aldılar. Kırk sekiz sayı aksamadan okuruna ulaştı.
“Sevgili Okurlarımız,
Dergimiz Kuzeysu dört yılı ve 48. sayıyı geride bıraktı. Bu zaman zarfında karşılaştığımız tüm sorunları sizlere saygımız icabı göğüsledik ve yendik. Ama dört yıl sonra da olsa artık bu işi götüremeyeceğimizi anladık. Çünkü okuyan bir toplum değiliz. Bırakın sokaktaki insanı, aydın geçinen insanlar bile okumuyor; yazmıyor; üretmiyor. Herkes maddi sorunlar içinde kaybolup gitmiş. Birkaç özverili insanın nefesi de buraya kadar yetiyor.
İnanın şu an çok mutsuzum. Çünkü Kuzeysu’yu kapatmakla, evladını yitiren bir babanın acısı içindeyim. Ama ne yapayım? Yapabileceğim bir şey yok.
Görevini yapmış insanın mutluluğu içindeyim. Hiç olmazsa Türk Edebiyatı’na birkaç şair ve öykücü kazandırdık. Bu da bize yeter. Emeği geçenlere teşekkür ederim.
Hoşça kalınız! ” 5
Kuzeysu Dergisi, dört yıllık kültür ve sanat serüveninde önemli bir işlev yapar Samsun’da. Kuzeysu’nun ardından Samsun Sanat, Prometheus, Yolcu, Ada, Kent Kültürü ve Edebiyat Nöbeti gibi dergiler “Merhaba!” der Samsun kültür yaşamına. Çoğu Kuzeysu dergisininkine benzer nedenlerle kapanırken bugün Yolcu ve Edebiyat Nöbeti soluk alıp vermektedir.
Geçen zaman içinde Kuzeysu bünyesinde ilk yazılarını yayınlama olanağı elde eden kimi şairler ve yazarlar ilk kitaplarını yayımladılar.
Bugün Samsun’da ve başka kentlerde kitap fuarlarında, söyleşilerde kitaplarını imzalayan, okurlarıyla buluşan yazarların arasında Kuzeysu’nun gün ışığına çıkarttıklarını görmemiz mümkündür.
Sonuç olarak Mayıs 1990’dan Mayıs 1994’e uzanan bir süreçte Samsun’da ve Türk edebiyatında bir soluktu Kuzeysu. Şimdilerde sahafların raflarında, yazarlarının, okurlarının kitaplıklarında, Samsun 19 Mayıs Kütüphanesi ve Ankara Milli Kütüphane arşivinde yer alsa da…
————
Kaynakça
1 Metin Kökten, Kuzeysu Çıkarken, Kuzeysu Kültür ve Sanat Dergisi, sy.1, Samsun 1990 sf. 1-2
2 Agy. sf.2
3 Cumhuriyet Gazetesi, 12 Nisan 1990, İstanbul, sf.7
4 Cumhuriyet Kitap eki, sy. 33, 5 Ekim 1990, İstanbul, sf. 1
5 Metin Kökten, Sevgili Okuyucularımız, Kuzeysu Kültür ve Sanat Dergisi sy. 48, Samsun 1994, sf.1