2023’te Edebiyat Dünyasında Neler Olup Bitti?

31 Aralık 2023
AYSU SOLMAZ

Ocak
Adana Büyükşehir Belediyesi ve Yaşar Kemal Vakfı tarafından düzenlenen Yaşar Kemal Günleri “Bir Evren: Yaşar Kemal’in Çukurovası” paneliyle başladı. Yaşar Kemal’in Binboğalar Efsanesi adlı kitabının çıkış noktası olarak alındığı “Sesleriyle Renkleriyle Çukurovamız” başlığını taşıyan atölyelerde yütrütülen çalışmalarla gençlerde kendi yörelerinin kaybolmaya yüz tutan renklerine, seslerine karşı farkındalık yaratmak hedeflendi.

Şubat
Oksijen gazetesi, Kahramanmaraş merkezli depremlerde çekilen fotoğraflar üzerine kimi yazarlardan yazılar istedi. “Fotoğrafların dili yoktur, konuşmazlar. Ama istedik ki bu kez sesleri duyulsun. Sözü işin üstatlarına bıraktık. Depreme dair en çarpıcı kareleri Şebnem İşigüzel, Ayfer Tunç, Buket Uzuner, Tuna Kiremitçi, Aslı Perker, Nedim Gürsel, İsmail Güzelsoy ve Seray Şahiner kaleme aldı.” duyurusuyla yaptığı tanıtımın ardından yayımlanan yazılar okurlar tarafından tepkiyle karşılanınca gazeteden ve yazarlardan özür dileyen açıklamalar geldi.

Nisan

Haziran
Nâzım Hikmet Vakfı, Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu (TFSF) işbirliğiyle  Memleketimden İnsan Manzaraları Fotoğraf Yarışması düzenledi. Memleketimden İnsan Manzaraları, Türkiye’nin dört bir köşesindeki fotoğraf sanatçılarına esin kaynağı oldu.

60. Ölüm yıldönümünde Nazım Hikmet uluslararası bir sempozyumla anıldı. Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı tarafından düzenlenen sempozyum, Şişli Belediyesi Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Evi’nde gerçekleşti. İki gün boyunca devam eden sempozyumda sekiz oturumda otuz altı bildiri sunuldu. “Bilinmeyen Yönleriyle Basında Nâzım” sergisi de anma etkinliği çerçevesinde izleyicileriyle buluştu.

Galataport İstanbul, Küçük Prens’in 80. yılına özel kurgulanan Küçük Prens Sergisi’ne ev sahipliği yaptı. Küçük Prens kitabı, UV özel aydınlatma sistemi ve neon dekorlarıyla masalsı bir sergiye dönüştü.

Nazlı Berivan Ak’ın senaristliğini ve yönetmenliğini üstlendiği bağımsız okurluğu, yayıncılığı ve kitapçılığı tartışan “Kitapçı” belgeselinin ilk gösterimi Kadıköy’de gerçekleştirildi. Belgeselin odağında Tarsus’ta yirmi beş yıldır kitapçılık yapan Antik Sahaf Kitabevi’nin sahibi ve Bağımsız Kitapçılar Derneği Başkanı İsmail Kün yer aldı. Kün, belgesele ilişkin düşüncelerini “Dünden bugüne değişen kitapçılığa, okurluğa, değişen şehre ve kültürüne dair söyleyecek çok sözümüz vardı elbette. Kitapçı sesimizi ulaşamadıklarımıza ulaştıracak, okuruyla yaşayan okuruyla çoğalan bizleri daha anlaşılır kılacak diye umuyorum.” sözleriyle dile getirdi.

İrlandalı yazar James Joyce’un Ulysses  adlı yapıtının yayımlanışının 100. yılı, romanın on sekiz bölümden oluşmasından esinlenilerek Avrupa’nın on sekiz şehrini kapsayan  “Ulysses European Odyssey” projesiyle kutlanıyor. Her bir kente, romandan bir bölüm ve o bölümle ilgili bir tema atandı. İstanbul’a “Gezen Kayalar” başlıklı 10. Bölüm ve “bir arada var olmak” teması verildi. Yapı Kredi Kültür Sanat, Ulysses romanını Nevzat Erkmen çevirisiyle Türkçeye ilk kazandıran yayınevinin Yapı Kredi Yayınları olması dolayısıyla İstanbul’un Ulysses’i üst başlığıyla bir dizi etkinlik düzenledi.

Temmuz

Kundera, Nobel Edebiyat Ödülü için birkaç kez aday gösterilse de bu ödülü hiç kazanamadı. Yaşayan son varoluşçu olarak nitelendirilen Kundera,  yazarların yapıtları aracılığıyla konuşması gerektiğine inandığı için çok az röpartoj verdi.

Yapay zekânın sanatın geleceğini nasıl etkileyeceği sorusu bir kez daha tartışmalara neden oldu. Küratörlük yapan, şiir yazan, resim çizen, kitap kapağı tasarlayan yapay zekâ, çeviri yapmasıyla gündeme geldi. Dedalus Kitap’ın dokuz kitabını yapay zekâ destekli çeviri programı ile gerçekleştirdiği ve takma çevirmen adıyla yayımladığı ortaya çıktı. Yayınevi, yaptığı yazılı açıklamada “Yapılan iş, çeviri yapılan dile hâkim kişilerden oluşan çevirmen/editör ekibimiz ile AI destekli çevirilerin okurun karşısına çıkarılacak niteliğe getirilmesi işidir. Çeviriler, kesinlikle AI’den geldiği hâliyle değil, nitelikli yayıncılığın gerektirdiği süreç ile raflara girmektedir.” diyerek çeviri kitaplarının arkasında dururken Çevirmenler Meslek Birliği (ÇevBir), çevirmen maliyetinin göze battığına dikkat çekerek makinelerin, en azından mevcut halleriyle kitap çevirisinde kullanılabilir bir ürün ortaya çıkarmaya hâlâ çok uzak olduğunu belirtti.

Ağustos
İthaki Yayınları çalışanları, “küçülme opersyonu”na gidildiği gerekçesiyle yayınevinde çalışan iki bin kişinin işine son verildiğini, kıdem tazminatı hakkı olan eski çalışanların ise istifaya zorladıklarını, birçok çalışanın asgari ücret düzeyinde aylıklarla çalıştıklarını öne sürdü. İthaki Yayınları, konuyla ilgili açıklamaları yalanladı, firma mahremiyetine zarar veren, hakaret içeren haberler konusunda suç duyurusunda bulunacaklarını belirtti, bunu bir karalama kampanyası olarak nitelendirdi.

Eylül
FEMTRAK dergisi tarafından bu yıl ilki düzenlenen 2023 Turgut Uyar Şiir Ödülü’nde Fuzûlî Piano Uvertürü adlı dosyasıyla ikinciliğe değer görülen Murat Yurdakul’un dosyasında 2023 Gülten Akın Şiir Ödülü sahibi Fırat Baytak’ın Göç, Yol ve Taş adlı şiir kitabında yayımlanmış şiirlerden parçaların yer aldığının ortaya çıkması üzerine ödülü iptal edildi.

İlay Bilgili’nin sosyal medyada “Kamuoyuna Duyuru” başlığıyla paylaştığı metinde yeni çıkan bir öykü kitabında yer alan kimi öykülerle kendi kitabındaki öyküler arasındaki benzerliklere dikkat çekti. Sonrasında duyuruda sözü edilen yazarın Vildan Külahlı Tanış olduğu ortaya çıktı. Bilgili, bu konuda hazırladığı raporu kendi yayınevi aracılığıyla karşı yayınevine ilettiğini belirtip “Mahkemeye gidin, yazarımızın arkasındayız.” yanıtını aldığını belirtti. Gündemi megul eden bu tartışmayı “gereksiz” diye niteleyenlerin yanında  “önemli” kabul edenler, birbirine benzeyen öyküleri “günümüz öykücülüğünün çıkmazı” diye görenler de oldu.

15. İTEF-İstanbul Uluslararası Edebiyat Festivali, “Yeryüzü Edebiyatı” temasıyla Saint Benoît Fransız Lisesi ev sahipliğinde gerçekleştirildi.  Bu kapsamda düzenlenen etkinliklere dokuz ülkeden yazarlar, çevirmenler, çizerler katıldı. 

Haydar Aliyev Parkı’nda gerçekleştirilen Uluslararası 10. Sarıyer Edebiyat Günleri’ne  300 yazar ve 32 yayınevi katıldı. İmza günleri, söyleşiler, şiir teknesi, şiir hatları, sergi ve konserlerin yanı sıra Beyaz Martı Edebiyat Ödülü Ayfer Tunç’a verildi. Masal çadırı çocuklar için kuruldu. Fakir Baykurt Öykü Yarışması’nı kazananlar ödüllendirildi.

  
Atölye 4’33 yürütücülüğünde ve Arzu Eke küratörlüğünde hazırlanan “Yürümek – Bir Sevgi Soysal Romanıdır” sergisi, İBB Beyoğlu Sevgi Soysal Kütüphanesi’nde açıldı. Yürümek romanının fotoğraflarla yorumlandığı serginin tanıtım metninde “Sevgi Soysal romanları ile hâlâ Ankara sokaklarında yürünebilir ve Ankara’nın zamanın ruhu ile birlikte harmanlaması görülebilir.” denilerek izleyiciler bir “yol yolculuğu”na çağrıldı.  

Ekim
7. Uluslararası FeminİSTANBUL Kadın Şiiri Festivali Kartal Belediyesi ve UNESCO’ya bağlı organizasyonlar olan Dünya Şiir Festivali (WFP), Dünya Şiir Hareketi (WPM) desteğiyle gerçekleşti. Her yıl bir  manifestoyla yola çıkan festival, bu yıl “Cumhuriyet’in İlk Yüzyılında Kadın ve Şiir” diyerek kadını ve şiiri odağına aldı. Bu yılın “Onur Ödülleri” Türkiye Felsefe Kurumu Başkanı Prof. Dr. İoanna Kuçuradi ve 6 Şubat depremi sırasında görevli olduğu hastanedeki özverili tutumuyla dikkat çeken Hemşire Şeyma Alakuş’a verildi.

Bodrum Belediyesi bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Bodrum Deniz Müzesi tarafından düzenlenen 100. Yıl Cumhuriyet Etkinlikleri kapsamında  Halikarnas Balıkçısı, 50. ölüm yıldönümünde sunumlar, atölyeler, kent turları, belgesel gösterimi, söyleşi ve imza günlerini içeren etkinliklerle anıldı. Bilgi Yayınevi’nin özel bir baskıyla okurlara sunduğu Mavi Sürgün kitabının tanıtımı ise Zülfü Livaneli tarafından yapıldı.

75. Uluslararası Frankfurt Kitap Fuarı’nda Filistinli yazar Adania Shibli‘ye Küçük Bir Ayrıntı adlı romanı için ödül verilmesi planlanan tören, İsrail-Filistin arasında devam eden çatışmalar nedeniyle iptal edildi. Tören; Shibli’nin her yıl Afrika, Asya, Latin Amerika veya Arap ülkelerinden bir yazara verilen Alman Edebiyat Ödülü “LiBeraturpreis”a layık görülmesini kutlamak için düzenlenecekti. Shibli,  Küçük Bir Ayrıntı adlı romanında 1949’da İsrail askerlerinin öldürdüğü Filistinli bir genç kızı konu alıyor. Töreninin iptal etmesinin ardından yayıncı kuruluşlar ve yazarlar fuardan çekildiklerini duyurdu.

Kasım
Cevat Şakir Kabaağaçlı, ölümünün 50. yılında Uluslararası Bodrum Tiyatro Festivali kapsamında bir etkinlikle anıldı. Tiyatro sanatçılarının Mavi Sürgün’den bölümler okudukları etkinlik, Cumhuriyet tarihinin ilk yelkenli okul gemisi STS Bodrum’da gerçekleştirildi.  

78. si düzenlenen Yunus Nadi Ödülleri’nde öykü dalında Sadık Aslankara, Sezer Ateş Ayvaz, Seval Şahin ve Mehmet Zaman Saçlıoğlu’ndan oluşan seçici kurul, ödülü değerlendirdiği 65 yapıttan dördü arasında paylaştırdı:  Salgında Öyküler (Necati Tosuner), Yine de Bir Şansımız Olmalı (Gamze Efe), Telaş Bandosu (Semih Öztürk) ve Palaçinka (Öznur Unat). Jüride bulunan dört üyenin her birinin bir başka kitabı seçmesi edebiyat dünyasında tartışma yarattı. Ödüle değer birden fazla yapıt olmasını sevindirici kabul edenlerin yanında ödül dağıtımlarının adil olmadığına, bunun edebiyatta güven yitimine yol açtığına dikkat çekenler de oldu. 

Kitapları okurlara ulaştıran tüm emekçiler (editörler, redaktörler, düzeltmenler, dizgiciler, tasarımcılar, telif hakları sorumluları…) sorunlarını kamuoyuna duyurmak ve haklarını savunmak için “Birlik olmak, birlikte hareket etmek ve sesimizi duyurmak istiyoruz.” diyerek bir araya geldi, Yayınevi Emekçileri Platformu’nu kurdu.

Sanat Kritik ve Metis Yayınları tarafından Bilge Karasu anısına hazırlanan Bilge Karasu Günleri  Aynalıgeçit’te gerçekleştirildi. Etkinliklere paralel sempozyum sergisi de ziyaretçilerle buluştu.

Sabancı Üniversitesinin desteğiyle Ldüzenlenen  Latife Tekin Sempozyumu’nda  bir araya gelen akademisyenler, yayın dünyasının önde gelen adları, yazarlar Latife Tekin edebiyatını farklı yönleriyle ele aldı. 

9. Kara Hafta İstanbul Festivali, Almanya ve Yunanistan’dan festivale katılan polisiye yazarları da kitapseverlerle buluşturdu. Her yıl festival kapsamında verilen “Polisiye Edebiyatına Katkı Ödülü” Polisiye Yazarlar Birliği Başkanı yazar, çevirmen, editör Algan Sezgintüredi’ye verildi. 

Aralık 
Bursa Nilüfer Belediyesi, “Yılın Yazarı” etkinlikleri kapsamında 2023 yılını Tomris Uyar’a adadı. Kum Tanecikleri Anlatıcısı: Tomris Uyar Sempozyumu’yla çok sayıda yazarı, akademisyeni ve edebiyat severi bir araya getirdi. “Yürek Hakkı: Tomris Uyar’ın Yazı-İmge Dünyası” adlı sergi ise Uyar’ın yazı masasını, çalışma ve yaşama mekanını özgün objelerle ziyaretçilerine sundu. 

2023’ün Ardından Kafamıza Takılan Birkaç Soru
Enflasyonla başedebildik mi? Önceki yıla göre 3-4 katına çıkan kitap fiyatları, kapanan kitapçılar ve sahaflar, kapanan ya da daha az sayı çıkarma kararı alan dergiler, kitabın kargo ile gönderme maliyetinin yüksekliği, kağıt sıkıntısı… derken enflasyonla başedemedik. Dijital dünyaya yönelimin artacağı, sanal edebiyat ortamlarının önem kazanacağı rahatlıkla söylenebilir.

Kültürel ortamlar edebiyatı besler. 2023’te yeni çıkan yapıtların, yazarların, eleştirilerin, edebiyat olaylarının tartışıldığı  bir ortam yaratabildik mi? Bu soruyu “evet” diye yanıtlamak zor görünüyor. Edebiyatın tartışılacağı, gündem yaratacağı günleri özlemle bekliyoruz. Edebiyattaki gruplaşmaların yarattığı atmosferin bu özlemimizin önündeki engellerden biri olduğu ise ortadadır.

Sosyal medya ne işe yarar? Biz olaya yazarlar, yayınevleri, okurlar, kitaplar, etkinlikler… çerçevesinden baktığımızda “çok işe yarar” diye düşünebiliriz ancak uygulamada pek çok aksaklığın ve olumsuzluğun yaşandığını da yadsıyamayız. “Yazarın sosyal medyada kendi reklamını yapmanın ardına düşmesi, sosyal medyayı kendini gösterme, hak arama, tartışma yaratma alanı olarak görmesi,  takipçi sayısını artırma, beğeni toplama gibi kaygıların ardına düşmesi ne kadar edebiyat içidir?” diye sormak gerekir. Sosyal medya üzerinden yürütülen linç kampanyalarına hiç değinmiyoruz. Sosyal medyaya sıkışıp kaldık demek istemiyorsak külahımızı önümüze koyup düşünsek mi?

Ufak Tefek Sevinçler
Yerel yönetimler tarafından düzenlenen edebiyat günlerinin, kitap fuarlarının yazarlarla okurları buluşturması sevindiricidir. Çevrimiçi ya da yüz yüze okuma gruplarının, kitap kulüplerinin sayılarının artması umut vericidir. Okunan kitapların başkalarıyla paylaşılması, birlikte değerlendirilmesi ufuk açıcıdır. 

Sürç-i Lisan Ettiysek…
Olanaklarımız ölçüsünde yaptığımız değerlendirmenin mutlaka eksikleri olacaktır. Sürç-i lisan ettiysek affola!

Kaynaklar
Yazar Milan Kundera 94 Yaşında Hayatını Kaybetti, 12 Temmuz 2023 (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://www.bbc.com/turkce/articles/cd1znrygl3ro

Dünyada 2023 yılına damga vuran olaylar neler? Bahtiyar Küçük, 28. 11. 2023 (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://tr.euronews.com/2023/11/28/dunyada-2023-yilina-damga-vuran-olaylar-neler

Bütün öyküler birbirine benzemiyor mu?  Metin Celâl, 13 Eylül 2023 (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://www.edebiyathaber.net/butun-oykuler-birbirine-benzemiyor-mu-metin-celal/

Kitapçı Belgeseli İzleyicilerle Buluşuyor, 1 Haziran 2023 (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://www.artfulliving.com.tr/gundem/kitapci-belgeseli-izleyicilerle-bulusuyor-i-28001

İthaki Yayınevi’nde Çalışan Kıyımı, 29 Ağustos 2023, Kültür Meclisi (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://kulturmeclisi.com/ithaki-yayinevinde-calisan-kiyimi/

2023 Edebiyat Soruşturması, 22 Aralık 2023 (Yararlanma Tarihi 24 Aralık 2023)
https://parsomenfanzin.com/tag/2023-edebiyat-sorusturmasi/
.